پرتوى از فضایل حضرت زهرا سلام الله علیها در تفسیر روض‏الجنان

فاطمه زهراعلیهاالسلام دختر پیامبر اكرم، سیماىپرفروغ ایمان، نمونه روشن تقوا، و اسوه تمام‏ عیار زنمسلمان است. در فضیلت آن بانوى بزرگوار نویسندگانمذاهب اسلامى روایتها آورده‏اند كه هر یك بیانگرگوشه‏اى از عظمت روحى آن نور مبین و گوهر ثمین است.مسلمانان نیك‏ نهاد عموما و شیعیان شیفته ‏جان خصوصا عشقمحمد و آل محمد را پیوسته در سویداى دل نهفتهداشته‏ اند. در طول قرون با دل و جان به خاندان رسالتعشق ورزیده و جلوه‏ هاى این مهرورزى را با خامه اخلاصرقم زده ‏اند.

از جمله عالم نامور شیعه حسین بن على بن محمد بن احمد الخزاعى در تفسیرروض‏الجنان و روح الجنان فى تفسیر القرآن علاوه بر مطالب متنوع لغوى، فقهى، كلامى،ادبى در فضیلت‏خاتون دو جهان حضرت صدیقه كبرى روایتها آورده است، همچنین ذكر و نقلروایت از امامان امام على، امام حسن، امام حسین، على‏بن الحسین، ابوجعفر محمدبنعلى، جعفربن محمد الصادق، على‏بن موسى الرضاعلیهم‏السلام‏» ⁽¹⁾ در تفسیرگرانقدر كشف الاسرار و عدة الابرار بیانگر علاقه و گرایش ابوالفضل رشیدالدین میبدىبه آن انوار پاك است. در این جا براى نشان دادن هم‏آوایى مفسران شیعى و سنى در ذكرمناقب و فضایل حضرت فاطمه، به عنوان نمونه شواهدى از دو تفسیر فوق ارائه مى‏گردد.

مى‏دانیم كه اندیشه جاودانگى به قدمت‏ حیات بشر است. نخستین وسوسه شیطان نیز ازهمین روزنه و بدین‏شكل صورت مى‏پذیرد كه ابتدا شیطان با سوگند خود را خیرخواه آدم وحوا مى‏ نمایاند ⁽²⁾ و سپس سبب نهى پروردگار را از نزدیك شدن به شجرهخلد، فرشته شدن یا جاودانگى آن دو القا مى‏كند ⁽³⁾ چون آن دو مبتلا بهترك مندوب شدند توبه كردند و نداى ربنا ظلمنا» از جان برآوردند تا رحمت ‏حق در كسوتكلمات‏» ⁽⁴⁾ و تماثیل نور متجلى شد.

در این باب صاحب تفسیر عظیم روض‏الجنان چنین آوردهاست: چون خداى تعالى آدم را بیافرید و حیات در اوآفرید. بر ساق عرش اشباحى و تماثیلى از نور دید كهبر بالاى سر هر یك نوشته بود: محمد و على و فاطمه والحسن و الحسین.
آدم گفت: بار خدایا پیش از من بر صورت من خلقى آفریدى؟
گفت: نه.
گفت: اینان كه‏ اند؟
گفت: فرزندان تواند ولولاهم لما خلقتك و اگر نهایشانندى تو را خود نیافریدى.
 گفت: بار خدایا گرامى بندگانند بر تو. گفت: اى آدم این نامها یاد گیر تا دروقت درماندگى مرا به این نامها بخوانى تا فریادت رسم.آدم این نامها یاد گرفت. چون این ترك مندوب كرد وخواست تا از آن توبه كند، گفت: بار خدایا به حقمحمدصلى الله علیه وآله و على ‏علیه‏السلام وفاطمه ‏علیهاالسلام والحسن‏ علیه‏السلاموالحسین‏ علیه‏السلام به حق این بزرگان كه توبه من قبولكنى. خداى تعالى توبه آدم قبول كرد فهذه هى الكلمات‏».⁽⁵⁾

علماى اهل سنت همانند علماى شیعه به دوستى اهل ‏بیت مباهات كرده و در این خصوص بهروایات متعدد استناد كرد ه‏اند. زمخشرى در تفسیر كشاف ذیل آیه ‏اى كه مودت ذوى‏القربىرا اجر رسالت ‏شمرده، (شورى /23) حدیث مفصلى از پیامبر اكرم‏صلى الله علیه وآله نقلمى‏كند كه مطلع آن چنین است: من مات على حب آل محمد ماتشهیدا». ⁽⁶⁾ از پیامبر اكرم ‏صلىالله علیه وآله نیز سؤال شد محبت چه كسانى به موجب آیه قللا اسئلكم علیه اجرا الا المودة فى القربى‏» (شورى /23) بر ما واجب شده؟حضرت بیان فرمودند: على‏ علیه‏السلامو فاطمه علیهاالسلام و ابناهما». ⁽⁷⁾

مراد از اهل‏ بیت در آیه تطهیر (سوره احزاب/33) پنج تن آل عباست در این خصوص قولپیامبر كه از منابع اهل سنت نیز نقل شده است كافى است كه فرمود: این آیه درباره منو على و حسن و حسین و فاطمه نازل شده است‏» ⁽⁸⁾ میبدى نقل مى‏كند كه:رب‏ العالمین منت مى‏نهد بر مصطفى عربى كه خواست ما و حكم ما آن است كه اهل‏ بیت توپاك باشند از هر چه آلایش خلقیت است و اوساخ بشریت تا از خانه به كدخداى ماند همهچیز». الطیبات للطیبین والطیبون للطیبات و در همان تفسیر از قول ام‏سلمه آورده است:چون آیه تطهیر نازل شد فارسل رسول الله الى فاطمة و علىوالحسن والحسین فقال هؤلاء اهل بیتى‏» ⁽⁹⁾ در تفسیر روض‏الجنان هم مى‏خوانیم: رسول -علیه‏السلام- حسن‏ علیه‏السلام را بر دستراست‏ خود نشاند و حسین را بر دست چپ و على را و فاطمه را در پیش روى، آن گه گلیمىخیبرى بر ایشان افكند و گفت: اللهم لكل نبى اهل و هؤلاء اهلى، در حال خداى تعالىاین آیت فرستاد ( انما یرید الله لیذهب عنكم الرجس اهلالبیت ویطهركم تطهیرا» ⁽¹⁰⁾

با وجود قدر و شان عظیم ام‏سلمه و تایید نیك‏ نهادى او توسط پیامبر از همراهى باپنج تن منع مى‏شود ولى جبرئیل با حسن قبول انت منا» ⁽¹¹⁾ با نورانیتىمضاعف به ملكوت پرواز مى‏نماید و در آسمانها مى‏نازد و فخر مى‏كرد و مى‏گفت:من مثلى وانا فى السماء طاووس الملائكة و فى الارض‏من اهلبیت محمد» یعنى چون من كیست كه در آسمان رئیس فرشتگانم و در زمین از اهل‏ بیتمحمد خاتم پیغامبرانم؟» ⁽¹²⁾

چون سران مسیحى شهر نجران از قبول حقیقت‏ سرباز زدند و بر این پندار كهعیسى‏ علیه‏السلام فرزند خداست پاى فشردند به پیامبر اكرم وحى شد تا با آنان مباهلهكند، ماجراى مباهله با حضور باشكوه پیامبر و چهار نور پاك به شرح زیر صورت پذیرفت:

حضرت پیامبر و على و حسنین از پیش مى‏رفتند و فاطمه -علیهاالسلام- بر اثر ایشانمى‏رفت تا به صحرا شدند. ترسایان بیامدند و اسقف ایشان از پیش ایستاد. اسقف گفت:اینان كه‏ اند از محمد. گفتند: آن برنا پسر عم و داماد اوست ‏بر دخترش و آن زن دختراوست و آن كودكان دخترزادگان اویند. اسقف به ترسایان نگرید و گفت: بنگرید كه محمدچگونه واثق است كه به مباهله فرزندان و خاصگان خود را آورده است. از مباهله او حذركنید كه اگر نه مكان قیصر بودى من اسلام آوردمى، رویها دیدم كه اگر از خدابخواستندى تا كوهها را از جاى بركند اجابت كردى‏». ⁽¹³⁾

رشیدالدین فضل‏الله میبدى در ذیل آیه مباركه: فقل تعالوا ندع ابنائنا وابناءكمونسائنا ونسائكم وانفسنا وانفسكم‏» (آل‏عمران /61) ماجراى مباهله را چنین یادمى‏كند:

آن روز كه حضرت رسول اكرم‏ صلى الله علیه وآله براى مباهله به صحرا رفتنددست‏ حسن و حسین‏ علیهماالسلام را گرفته و فاطمه‏ علیهاالسلام و على‏ علیه‏السلام از پسایشان به راه افتادند رسول ایشان را با پناه خود گرفت و گلیم بر ایشان پوشانید وگفت: اللهم ان هؤلاء اهلى، جبرئیل آمد و گفت: یا محمد و انا من اهلكم چه باشد یامحمد اگر مرا بپذیرى و در شمار اهل بیت‏ خویش آرى؟ رسول‏ صلى الله علیه وآله گفت: یاجبرئیل و انت منا.» ⁽¹⁴⁾

ازدواج سیده عالم یعنى پیوند نور با نور و انتقال زهره زهرا علیهاالسلام از بیتنبوت به منزل امامت در واقع سرآغاز ظهور انوار پاك یازده گوهر تابناك برج امامت‏ بودكه باشكوهى الهى در زمین و شورى ملكوتى در آسمان برگزار گردید. در فضیلت‏ حضرتعلى‏علیه‏السلام بر دیگر خواستگاران فاطمه‏ علیهاالسلام پیامبر اكرم فرمود:لولا على لم یكن لفاطمة كفو». ⁽¹⁵⁾

پیام ملكوتى همسرى حضرت على و فاطمه را فرشته ‏اى شگرف به نام محمود به رسول اكرمرسانید. پیامبر پرسید: یا محمود چه كار را آمده ‏اى؟ گفت: جئتك لتزویج النور منالنور. آمده‏ ام تا نور را به نور دهى. گفتم: آن نور كدام است كه او را به نور دهم.گفت: تزویج فاطمة من على فاطمه علیهاالسلام را به على ‏علیه‏السلام دهى كه خداىتعالى این عقد را در آسمان ببست.» ⁽¹⁶⁾

آن گاه فرمان آمد، اى مقربان درگاه اى خاصگیان پادشاه سوره هل اتى علىالانسان‏» برخوانید. ایشان همه به آوازى دلرباى و الحان طرب‏ فزاى سوره هل اتى‏»خواندن گرفتند و درخت طوبى بر خود بلرزید و در بهشت گوهر و مروارید و حله‏ ها باریدنگرفت.» ⁽¹⁷⁾

روز بعد از ازدواج وقتى ن قریش براى تهنیت آمدند حضرت فاطمه جامه‏اى فاخر برتن داشت كه آنان متحیر بماندند گفتند: یا فاطمه این حله از كجا آوردى كه همانا دردنیا نباشد و ما ندیدیم و نشنیده؟ گفت: هذا من عندالله از نزد خداست.» ⁽⁾

رشیدالدین فضل‏الله میبدى در پیوند همسرى حضرت على‏ علیه‏السلام با حضرتفاطمه‏ علیهاالسلام سخنان زیر را نیز مى‏ افزاید: فرشته‏ اى فصیح به نام راحیل برمنبرى سپید برآمد و خداى را ثنا گفت آن گاه خداوند ذوالجلال بى‏ واسطه ندا كرد كه:اى جبرئیل و اى میكائیل شما دو گواه باشید كه من فاطمه زهراعلیهاالسلام را به زنىبه على مرتضى دادم.» ⁽¹⁹⁾ چون فرشته این بشارت را به حبیب خدا داد آنحضرت مهاجر و انصار را خواندند و روى به على‏ علیه‏السلام كردند و فرمودند: یا علىچنین حكمى در آسمان رفت اكنون من فاطمه ‏علیهاالسلام دخترم را به چهارصد ⁽²⁰⁾درم كاوین به زنى به تو دادم.» ⁽²¹⁾

حضرت زهراى مرضیه در خانه نبوت و مركز وحى تربیت‏ شد پدرى چون پیامبر اكرم‏ صلىالله علیه وآله، همسرى چون على مرتضى، و فرزندانى چون حسنین داشت. روزى ن قریشبا همسران رسول‏ صلى الله علیه وآله از حسب و نسب خویش و مفاخرت قوم خود سخنمى‏گفتند. چون فاطمه ‏علیهاالسلام وارد جمع شد همه ساكت ‏شدند یكى از ایشان گفت: چراحدیث رها كردى؟ گفتند: براى آن كه در پیش او حدیث‏ حسب و نسب كردن محال باشد، دیگرىگفت: ما بالكم یا بنى‏ هاشم. چیست اى بنى ‏هاشم كه همه سیادت جمع كردى خود را و گوىسیادت از همه عالم بربودى، اما پدرت سید ولد آدم است. و اما تو سیده ن جهانى.اما شوهرت سید عرب است و اما فرزندانت‏ سیدان جوانان بهشتند و امامت‏ حمزه سیدشهیدان است.» ⁽²²⁾ بدین‏ جهت پاره‏اى از مفسران آیه نسبا و صهرا» را درشان حضرت على ‏علیه‏السلام دانسته ‏اند كه امیرالمؤمنین جامع سبب و نسب بود و هیچ كسرا از صحابه این هر دو بیك جاى نبود.» ⁽²³⁾

از سخنان و شیوه رفتار پیامبر اكرم‏ صلى الله علیه وآله با فاطمه زهراىمرضیه‏ علیهاالسلام پى مى‏بریم كه علاوه بر محبت فطرى پدر و فرزندى، ملكات انسانى وفضایل معنوى، دیندارى و پارسایى ام‏الائمه حضرت فاطمه‏ علیهاالسلام موجب اصلى جلالتو عظمت قدر آن بزرگوار نزد پدر بوده است. محدثان و مفسران قرآن در باب عظمت كفوولایت و مصداق روشن: انا اعطیناك الكوثر». روایاتمتعددى نقل كرده‏اند كه در این جا به ذكر چند نمونه از تفسیر روض‏الجنان (ابوالفتوحرازى) و تفسیر كشف‏الاسرار میبدى اكتفا مى‏شود.

در خبر است كه رسول شبى به نزدیك خدیجه‏ علیهاالسلام بود و او سخن مى‏گفت: رسولگفت: یا خدیجه من تكلمین؟ با كى سخن مى‏گویى؟ گفت: اى رسول‏الله با این جنین كه درشكم دارم. رسول گفت: بشارت باد تو را كه جبرئیل مرا بشارت داد كه مادینه است و مادرامامان است.»

اتاقى گلین و كوچك با معنویتى بى‏كرانه است كه تجلیگاه نور الهى و مصداق بارزآیت قرآنى فى بیوت اذن الله‏» است. یك روز رسول -علیه‏السلام- این آیت مى‏خواندمردى برخاست و گفت: این خانه‏ ها كدام است؟ گفت: بیوت الانبیاء، خانه‏ هاى پیغامبراناست. ابوبكر برخاست و گفت: یا رسول‏الله خانه فاطمه و على از این جمله هست؟ گفت: هومن افاضلها، خانه ایشان فاضلترین خانه‏ هاى ایشان است.» ⁽²⁵⁾

علاقه و احترامى كه رسول‏الله نسبت‏به فاطمه علیهاالسلام اظهار مى‏ داشتند درتاریخ رابطه پدر و فرزندى بى‏نظیر است. از جمله عادت‏هاى پیامبر اكرم چنان بود كهدر ابتدا و بازگشت از سفر به دیدار فاطمه‏ علیهاالسلام مى‏رفتند، روزى پیامبر اكرمبه دیدار فاطمه ‏علیهاالسلام رفتند و آن روز بر در سراى گلیمى خیبرى آویخته بود، چونآن را دیدند، بازگشتند، فاطمه‏ علیهاالسلام برخاست و به حجره رسول آمد و از سببپرسید؟ حضرت فرمودند: یا فاطمه من بر عادت آن‏جا آمدم و لكن در سراى تو بر رسمجباران دیدم پرده فروگذاشته بازگشتم [فاطمه‏ علیهاالسلام] برفت پرده از در سراى دوركرد.» ⁽²⁶⁾

در ابتداى دعوت پیامبر اكرم به اسلام كفار دندان مبارك حضرت را شكستند و خاك وپلیدى بر او مى‏ ریختند و حضرتش را ساحر و كاهن و مجنون مى‏خواندند. در تفسیر آیهمباركه ان الذین یؤذون الله ورسوله‏». (سوره احزاب /57)از قول عبدالله مسعود نقل شده است كه گفت: دیدم رسول خدا را در مسجدالحرام سر بهسجود نهاده كه كافرى شكنبه شتر میان دو كتف وى فروگذاشت رسول سر از زمین برنداشت تاآن گه كه فاطمه زهراعلیهاالسلام بیامد و آن از كتف وى بینداخت.» ⁽²⁷⁾

آن روز كه جبرئیل آیه ان جهنم لموعدهم اجمعین‏» (سورهحجر /43) را آورد حضرت اندوهناك شدند و بسیار گریستند و هیچ كس از صحابهزهره نداشت كه از سر آن تاثر شدید جویا شود. عبدالرحمن عوف مى‏دانست كه رسول خدا بهدیدار فاطمه آسایش مى‏ یابد از حضرت فاطمه درخواست نمود تا از پیامبر اكرم سبب ایناندوه بزرگ را بپرسد. پیامبر در جواب به فاطمه ‏علیهاالسلام فرمودند: چه پرسى ازآنچه وهم و فهم هیچ كس بدان نرسد؟ چون حضرت اشاره ‏اى به ابواب جهنم و چگونگى دركاتدوزخ كردند فاطمه‏ علیهاالسلام بیفتاد و بیهوش شد چون به هوش باز آمد گفت:الویل الویل لمن دخل النار». ⁽²⁸⁾

چون قریش پیمان حدیبیه را شكستند ابوسفیان را براى عذرخواهى نزد پیامبرفرستادند. او خواست از علاقه پیامبر به حضرت فاطمه به نفع خود سود جوید این بود كهبه در خانه فاطمه‏ علیهاالسلام رفت و ماجرا را گفت، آن حضرت به او گفتند: این كاربزرگتر از آن است كه حدیث ن در آن گنجد.» ⁽²⁹⁾

مفسران قرآن كریم آیه ویسئلونك عن الیتامى‏» (سوره بقره/55) را تاكیدى به اصلاح كار و مال‏» ⁽³⁰⁾ و نیكى به یتیماندانسته ‏اند. روزى مهتر عالم یتیمى را دیدند كه كودكان او را سرزنش مى‏كنند و اومى‏ گرید و در خاك مى‏ غلتد، چون حضرت سبب درماندگى او را پرسیدند. گفت: پدرم روز احدكشته شد، خواهرم فرمان یافت و مادرم شوهر كرد و مرا براند حضرت رسول گفتند: اى غلاماندوه مدار من كه محمدم پدر توام و فاطمه خواهر تو و عایشه مادر تو. آن گاه مصطفىدست وى گرفت و به خانه فاطمه برد و گفت: یا فاطمه‏ علیهاالسلام این فرزند ماست وبرادر تو، فاطمه‏ علیهاالسلام برخاست و او را بنواخت‏ خرما پیش وى بنهاد.»⁽³¹⁾

پوشیدگى زن از دید نامحرم یك فرمان قرآنى است. در گذشته براى بیان این مفهومخصوصا در فقه واژه ستر» ⁽³²⁾ را به كار مى‏بردند. سعدى شاعر خوش‏ سخن همدر معرفى زن پارسا چنین گفته است:

چو مستور باشد زن و خوبروى به دیدار او در بهشت است ‏شوى‏» ⁽³³⁾

و در تفسیر هم‏چنین مى‏خوانیم:

در خبر است كه روزى رسول در حجره فاطمه -علیهاالسلام- بود. مردى نابیناىمادرزاد در بزد. رسول گفت: درآى، او درآمد فاطمه‏ علیهاالسلام برخاست و در خانه رفتو تا او بنرفت از خانه بیرون نیامد. رسول بر سبیل امتحان گفت: یا فاطمه چرا از اوپنهان شدى و او چیزى نبیند؟ گفت: یا رسول‏الله اگر مرا نبیند، من او را بینم.الیس الله تعالى قال: وقل للمؤمنات یغضضن من ابصارهن ویحفظنفروجهن‏». رسول -علیه‏السلام- گفت: الحمدلله ارانی فی اهل بیتی ما سرنی;سپاس آن خداى را كه با من نمود در اهل‏البیت من آنچه مرا خرم بكرد.» ⁽³⁴⁾

بزرگان علم و عالمان دین در شناخت‏ شانى از شؤون حضرت على‏ علیه‏السلام و فاطمهزهراعلیهاالسلام درمانده ‏اند. ما از طریق روایاتى چون: احبالنساء الى رسول الله فاطمة و من الرجال علی‏علیه‏السلام) و(. فمن عرف فاطمة حق معرفتها فقد ادرك لیلة القدر و انماسمیت فاطمة لان الخلق فطموا عن معرفتها» ⁽³⁵⁾ گوشه‏اى از عظمت این دو عزیز را باز مى ‏نماییم و از میان انبوه روایات تنها به ذكرچند روایت از تفسیر روض‏الجنان و كشف‏الاسرار اكتفا مى‏نماییم.

در جنگ احد كه رسول اكرم و حضرت على‏ علیه‏السلام جراحاتى برداشتند حضرتفاطمه‏ علیهاالسلام چهره مبارك پدر و روى نازنین همسر را شست. در همین غزوه شجاعت وفداكارى على ‏علیه‏السلام تا آنجا جلوه نمود كه جبرئیل از آسمان آواز داد:لاسیف الا ذوالفقار ولافتى الا على‏» پس از جنگ آنتیغ را به فاطمه‏ علیهاالسلام داد و گفت: بستان این شمشیر را كه امروز با من وفاكرد.» ⁽³⁶⁾

پیامبر اكرم در پاسخ به طعنه ن قریش كه به حضرت زهراعلیهاالسلام گفته بودند:پدرت تو را به مردى درویش داده است چنین فرمودند: بدان كه این ن كه این گفتندنه بر طریق شفقت گفتند. من تو را به مردى دادم كه اقدمهمسلما و اكثرهم علما واعظمهم حلما» به اسلام از همه پیشتر است و به علم ازهمه بیشتر و به حلم از همه عظیم تر. آن‏گه دعا كرد ایشان را و گفت: بار خدایا جمعایشان مجتمع دار و دلهاشان به هم آر و فرزندان ایشان را وارثان بهشت نعیم كن.»⁽³⁷⁾

در وجود مبارك حضرت فاطمه فضایل بیشمارى جمع است و زندگانى آن بانوى دوسراى درهمه ابعاد نمونه است، از جمله پایدارى آن اسوه كامل در تنگدستى و هجوم فقر مادىاست; آورده‏اند:

یك روز امیرالمؤمنین -علیه‏السلام- در حجره فاطمه شد او را یافت كه حسن و حسینرا مى‏ خوابانید و ایشان نمى ‏خفتند از گرسنگى، فاطمه گفت: یابن عم رسول‏الله! بنگرتا چیزكى به دست آرى براى این كودكان كه از گرسنگى بنمى‏ خسبند و سه روز است تا طعامنخورده ‏اند؟

امیرالمؤمنین از خانه به در آمد و بنزدیك عبدالرحمن عوف شد و او را گفت: دینارىزر به قرض مرا ده. عبدالرحمن دست در كیسه كرد و دینارى از آن برداشت و بهامیرالمؤمنین داد او بستد. امیرالمؤمنین به بازار آمد تا چیزى بخرد مقداد را بر سرراه دید از حالش جویا شد، دینارى كه به قرض گرفته بود به او داد و گفت: تو اولی ترىكه تو چهار روز است كه چیز نیافته‏ اى و ما سه روز. مقداد آن بستد و برفت،امیرالمؤمنین به مسجد رسول آمد. در شان او و این قصه، آیت آمده بود كه:ویؤثرون على انفسهم ولو كان بهم خصاصة و.» (/9) ⁽³⁸⁾

بعضى از اهل اشارت در تفسیر: مرج البحرین یلتقیان (سورةالرحمن /19) نوشته‏اند مقصود از بحرین، فاطمه ‏علیهاالسلام و على‏ علیه‏السلاماست. و بینهما برزخ (محمدصلى الله علیه وآله) یخرج منهمااللؤلؤ والمرجان،» الحسن والحسین‏ علیهماالسلام است.

و نیز گفته ‏اند: از تخصیصات و تشریفات آدمى یكى آن است كه در نهاد وى دو بحرآفریده ‏اند یكى بحر سر، دیگر بحر دل، این اشاره است‏ به آیه مرج ‏البحرین و بحرین اینجا خوف و رجاست عامه مسلمانان را و بحر قبض و بسط خواص مؤمنان را و بحر هیبت و انسانبیاء و صدیقان را.» ⁽³⁹⁾

میبدى در تفسیر آیه شریفه: انما ولیكم الله و رسوله‏» (سوره مائده /55) با استناد به حدیث: من كنتمولاه فعلى مولاه‏» ولایت دین را اجل ولایاتمى‏داند و در فضیلت على ‏علیه‏السلام چنین مى‏نویسد:على مرتضى ابن عم مصطفى شوهر خاتون قیامت فاطمهزهراعلیهاالسلام كه خلافت را حارس بود و اولیاء را صدرو بدر بود.»⁽⁴⁰⁾

در تفسیر كشف‏الاسرار علاوه بر آنچه گذشت نام و یاد حضرت فاطمه‏ علیهاالسلام مكرر⁽⁴¹⁾ آمده است، براى كوتاهى سخن به ذكر پاره‏اى بسنده شده است.

تاكید احادیث و هم آوازى علماى اهل سنت‏ با شیعیان در دوستى اهل ‏بیت موجب پیدایشاشعارى در مدح حبیبه خدا حضرت فاطمه زهراعلیهاالسلام شده است كه گزیده اى از آناشعار را مى‏توان در كتاب مناقب فاطمى ⁽⁴²⁾ مشاهده نمود، البته انعكاسانوار ولایت از مشكوة وجود حضرت زهراعلیهاالسلام در لابه‏لاى دیوان شاعران نیك‏نهادما به چشم مى‏خورد. از آن شمار است‏ شعر عطار نیشابورى كه در آن ماجراى بیان احوالفاطمه‏ علیهاالسلام به رسول اكرم و تعلیم تسبیح نماز به صدیقه كبرى آمده است پاره‏اىاز آن ابیات چنین است:

فاطمه خاتون جنت ناگهى پیش سید رفت در خلوت گهى گفت كرد از آس دستم آبله یككنیزك از تو مى‏خواهم صله تا مرا از آس رنجى كم رسد تا كى‏ام از آس چندین غم رسد؟آس گردونم چو یك ارزن بود آس كردن خود چه كار من بود وى عجب در پیش صدر روزگار بودآن ساعت غنیمت ‏بى‏شمار دست‏ بگشاد و ببخشید آن همه هیچ نگذاشت از براى فاطمه یك دعاشآموخت زیبا و عزیز گفت این بهتر تو را زآن جمله چیز انس حضرت جان فزایت‏ بس بود تا كهتو هستى خدایت‏ بس بود» ⁽⁴³⁾

در تعلیم تسبیح حضرت فاطمه زهراعلیهاالسلام نوشته‏ اند: پس از مراسم باشكوه شبازدواج آن حضرت كه همسران پیامبر و ن مهاجر و انصار همه به خانه‏ هاى خود برگشتندفقط اسماء نزد آن حضرت ماند، چون حضرت فاطمه از خدمت چندین روزه اسماء شرمگین بودتقاضاى خادمه‏اى كرد، پیامبر فرمود: خادمه‏اى خواهى یا چیزى كه از خادمه بهتر باشد؟گفت: و آن چیست‏ یا رسول‏ الله؟ گفت: آن كه به عقب هر نماز سى ‏و چهار بار تكبیر كنى وسى‏وسه بار تسبیح و سى‏وسه بار تحمید این بر زبان صد است و در ترازو هزار یا فاطمههیچ كس نباشد كه هر بامداد و شبنگاه این تسبیح بكند و الا خداى تعالى او را مهماتدنیایى و آخرتى كفایت كند.» ⁽⁴⁴⁾

آنچه براى ما پس از سپرى شدن قرنها شایان توجه مى‏ باشد این است كه رسول اكرم ‏صلىالله علیه وآله بجاى بخشش خادمه تسبیحى تعلیم فرزندش نمود كه فیض آن جاودانه استچنان كه هم اكنون، امت اسلام تسبیح حضرت زهراعلیهاالسلام را بعد از هر نمازمى‏خوانند و نام آن دخت پارسا و انسیه حورا تا آفتاب مى‏ درخشد و مسلمانى نماز گزاردبرجاست و از بركات آن تسبیح و تحمید روح مقدسش بهره‏ مند مى‏گردد. زندگانى كوتاهحضرت فاطمه زهراعلیهاالسلام نمودار نورانى صفات حسنه است انعكاس احادیث نبوى وسخنان ائمه هدى در تفسیر روض‏الجنان و كشف‏الاسرار نمایانگر گوشه ‏اى از فضایل زهراىمرضیه است و این سخن درست است كه بزرگان علم و ادب و عرفان و كلام. از بیان شانىاز شؤون این گوهر تابناك و اسوه راستین اسلام ناتوانند و در این مقام ابیات زیربیان حال همگان است كه گفت:

وصف تو بگذشت از قدر عقول عقل در شرح شما شد بوالفضول گرچه عاجز آمد این عقل ازبیان عاجزانه جنبشى باید در آن‏» ⁽⁴⁵⁾

والسلام

پى‏ نوشت‏ها و مآخذ

1- ركنى، محمد مهدى، جلوه‏هاى تشیع در تفسیر كشف‏الاسرار; یادنامه علامه امینىبه اهتمام سید جعفر شهیدى، محمدرضا حكیمى، تهران، مؤسسه انجام كتاب، 1361، ص165-230.

2- سوره اعراف/21.

3- سوره اعراف /20.

4- سوره بقره /37.

5- الخزاعى النیشابورى، حسین بن على بن محمد بن احمد، روض‏الجنان و روح الجنانفى تفسیر القرآن به تصحیح محمد جعفر یاحقى، محمد مهدى ناصح، بیست جلد، بنیادپژوهشهاى اسلامى، مشهد، 1371، ج‏1، ص‏228.

6- جارالله محمود بن عمر امخشرى، الكشاف، بیروت، دارالكتاب العربى،ربیع‏الاول،1366، ج‏6، ص‏220.

7- ابوالفضل رشیدالدین میبدى، كشف‏الاسرار و عدة‏الابرار، به اهتمام على‏اصغرحكمت، ده جلد، دانشگاه تهران، 1331-1339، ج‏9، ص‏23.

8- سید عبدالحسین شرف‏الدین، الكلمة الغرا فى تفضیل اهرا، ترجمه محمد بیدارفر،انتشارات اهرا، تهران، 1362، ص‏50.

9- ابوالفضل رشیدالدین میبدى، همان كتاب، ج‏8، ص‏45.

10- الخزاعى النیشابورى، همان كتاب، ج‏15، ص‏419.

11- محمد باقر مجلسى، بحارالانوار، یكصدوده جلد، داراحیاء التراث العربى،1403،ج‏17، ص‏262.

12- ابوالفضل رشیدالدین میبدى، همان كتاب، ج‏2، ص‏151.

13- الخزاعى النیشابورى، همان كتاب، ج‏4، ص‏363.

14- ابوالفضل رشیدالدین میبدى، همان كتاب، ج‏2، ص‏147 و 151.

15- محمدباقر مجلسى، همان كتاب، ج‏43، ص‏145.

16- الخزاعى النیشابورى، همان كتاب، ج‏14، ص‏243.

17- ابوالفضل رشیدالدین میبدى، همان كتاب، ج‏7، ص‏50.

- الخزاعى النیشابورى، همان كتاب، ج‏14، ص‏275.

19- ابوالفضل رشیدالدین میبدى، همان كتاب، ج‏7، ص‏50.

20- محمد باقر مجلسى، بحارالانوار، چاپ دوم، المكتبة الاسلامیه، 1362، ج‏43،ص‏105. در این حدیث مهر حضرت فاطمه‏علیهاالسلام پانصد درهم آمده است: مهر جدتهفاطمه و هو خمس مائه درهم جیاد».

21- رشیدالدین فضل‏الله، همان كتاب، ج‏7، ص‏51.

22- الخزاعى النیشابورى، همان كتاب، ج‏5، ص‏400.

23- همان، ج‏14، ص‏243.

24- همان، ج‏17، ص‏122.

25- همان، ج‏14، ص‏152.

26- همان، ج‏17، ص‏265.

27- ابوالفضل رشیدالدین، همان كتاب، ج‏8، ص‏87.

28- همان، ج‏5، ص‏330.

29- همان، ج‏10، ص‏647.

30- ابوالمحاسن الحسین بن الحسن الجرجانى، تفسیر گازر جلاء الاذهان و جلاءالاحزان، به تصحیح میرجلال‏الدین حسینى ارموى، تهران، ناشر: مهرآیین، 1378، ج‏1،ص‏277.

31- ابوالفضل رشیدالدین، همان كتاب، ج‏1، ص‏595.

32- شهید مرتضى مطهرى، مساله حجاب، نشریه انجمن اسلامى پزشكان، تهران، 1348،ص‏73.

33- مصلح‏الدین سعدى شیرازى، كلیات سعدى، به اهتمام محمدعلى فروغى، انتشاراتامیركبیر، تهران، چاپ اول، 1320، ص‏355.

34- الخزاعى النیشابورى، همان كتاب، ج‏14، ص‏124.

35- محمد باقر مجلسى، همان كتاب، ج‏43، ص‏38 و 65.

36- الخزاعى النیشابورى، همان كتاب، ج‏5، ص‏43.

37- همان، ج‏14، ص‏273.

38- همان، ج‏4، ص‏45 و46.

39- ابوالفضل رشیدالدین، همان كتاب، ج‏9، ص‏412، 421.

40- همان، ج‏3، ص‏150.

41- محمد جواد شریعت، فهرست كشف‏الاسرار، ناشر: امیركبیر، تهران،1363، ص‏955.

42- احمد احمدى بیرجندى، مناقب فاطمى در شعر فارسى، بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستانقدس رضوى،1369.

43- فریدالدین عطار نیشابورى، مصیبت‏نامه، به اهتمام نورانى وصال، ناشركتابفروشى زوار، تهران، 1364، ص‏41.

44- الخزاعى النیشابورى، همان كتاب، ج‏14، ص‏274.

45- جلال‏الدین محمد مولوى، مثنوى به تصحیح رینولد نیكلسون، به اهتمام نصراللهپورجوادى، انتشارات امیركبیر، تهران،1363، ج‏3، ص‏3.